موسیقی درمانی و تاریخچه آن(قسمت اول)

اورفئوس، آواز خوش داشت و چنگ زیبا می­نواخت. به قدرت ساز و آوازش زندگان را مفتون، مردگان را زنده و رودخانه­ها را به مسیر دیگر هدایت می­کرد. اورفئوس اسطوره یا پیامبری یونانی بود که افسانه­­اش، از دیرباز قدرت موسیقی را به آدمیان تعلیم داده بود. ملوانان از اورفئوس آموختند که برای تقویت روحیه و افزایش تاب و توان پارو زنان راهی جز آواز خواندن و نواختن موسیقی در کشتی نیست. سرداران دانستند که با نواختن ساز می­توانند قدرت و شهامت سربازان را افزایش دهند. نمایش­گران فهمیدند که نمایش بی بهره از موسیقی در جان تماشاگران اثر نمی­کند، میزبانان یک مهمانی یا مراسم عروسی درک کردند که کیفیت مهمانی­شان را با موسیقی و رقص چند برابر می­کنند و روحانیون مذاهب دریافتند که با استفاده از موسیقی می­توانند اثر بخشی عبادت یا مراسم مذهبی را دو چندان کنند.

افسانه­های مشابه اورفئوس، در اکثریت ملل یافت می­شود و از دوران باستان انسان متوجه اعجاز موسیقی بر خود و سایر موجودات بوده است. مثلا می­توان به داستان فلوت زن رنگین پوش شهر هاملین اشاره نمود. در این داستان فلوت­زنی شهر طاعون زده­ی هاملین را از شر حمله­ی موش­ها نجات می­دهد. او با نوای فلوت خود موش­ها را مجذوب خود می­سازد و آن­ها را به بیرون از شهر هدایت می­کند. داستان فلوت­ زن رنگین پوش ممکن است در نظرمان غلو آمیز جلوه کند، اما کافی است به یادآوریم که گاهی چطور تحت­تاثیر یک موسیقی حال و روحیه­مان دگرگون شده است و موسیقی بدن ما را همچون یک عروسک­گردان هدایت کرده است. موسیقی ترنس یا ورزشی که در باشگاه می­شنویم، موسیقی کانتری که در یک فیلم وسترن می­شنویم یا شیش و هشتی که در یک عروسی و ترانه­ی عاشقانه­ای که در کنسرتی می­شنویم همه به نحوی روحیه و شخصیت ما را تحت تاثیر قرار می­دهد. همچنین از تاثیر نوای نی چوپان بر گوسفندان نیز آگاهیم. شتران تحت تاثیر حدی خوانی ساربان­شان مسیر دو روزه را یک روزه طی می­کنند و تاب آوری­شان در برابر بار سنگین چندین برابر افزایش می­یابد. همینطور امروزه تاثیر موسیقی بر شادابی و رشد گیاهان نیز اثبات شده است. بنابرین موسیقی تاثیر قابل توجهی بر روحیه و رفتار موجودات زنده می­گذارد.

افلاطون که همواره دغدغه­ی طرح­ریزی و ساخت یک جامعه­ی ایده­آل و آرمانی را داشت، متوجه بود که بدون موسیقی نمی­توان انسان اجتماعی و فرهیخته­ای را پرورش داد. او گفته بود قادر است با موسیقی روح ثقیل و کدر سخت­ترین مردمان را شفا دهد و مردمان رنجور را با موسیقی به مردمانی هوشمند و سلحشور تبدیل نماید. در آثار طبی به جای مانده از قرون چهارم و پنجم هجری قمری، می­توان اهمیت و تاکید اطبا در استفاده از موسیقی جهت درمان بیماران را مشاهده کرد. ابن­هندو، پزشک و فیلسوف ایرانی معتقد بود که طبیب علاوه بر علوم طبیعی و علم­النفس باید علم به موسیقی را هم بداند، چرا که بسیاری از امراض را به مدد موسیقی می­توان علاج نمود. در آثار آن دوران درباره­ی طبیبانی در آندلس مطالبی آمده است مبنی بر اینکه آن­ها قادر بوده­اند با گرفتن نبض بیمار، موسیقی مناسب برای او را تجویز کنند و به کمک موسیقی بسیاری از بیماری­ها را شفا دهند. در جنوب ایران نیز هنوز مراسم زار که نوعی موسیقی درمانی است برای درمان جن­زدگان یا بیماران اعصاب برگزار می­شود.

آرش ابراهیمی، پژوهشگر و روانشناس بالینی

تحریک الکتریکی مغز(TDCS)

یکی از روشهای تحریک مغز TDCS ( transcranial Direct CurrentStimulation ) یا تحریک الکتریکی از رو جمجمه است.در این روش با استفاده از یک جریان الکتریکی ضعیف ( حداکثر تا ۲میلی آمپر ) نواحی خاضی از مغز را تحریک می کنند .این کار می تواند اثرات درمانی بر جای بگذارد.همچنین می تواند منجر به ارائه اطلاعات بیشتر در خصوص کارکرد مغز انسان نیز بشود.
کاربردها :
از TDCS در درمان اختلالات اضطرابی ، اسکیزوفرنی ، وسواس جبری،افسردگی،پارکینسون،میگرن ، اختلالات خواب،صرع،هراس،ناتوانی های یادگیری،سندرم تورت،مدیریت استرس،بیش فعالی،عدم تمرکز و توجه،آلزایمر،لکنت زبان،اتیسم،نارساخوانی،وزوز گوش و سومصرف مواد و بازتوانی پس از سکته مغزی استفاده شده است.ه

مچنین آزمایش بر روی افراد سالم نشان داده است که این روش می تواند عملکرد شناختی آنان را بسته به منطقه ای که تحریک می شود افزایش دهد از قبیل توانایی های گفتاری و ریاضی،گستره توجه، حافظه و …

انواع تحریک

سه نوع تحریک وجود دارد
تحریک مثبت.تحریک‌منفی و تخریک ساختگی.در تحریک مثبت ،تحریک پذیری عصبی منطقه مورد نظر افزایش می یابد. حال آنکه در تحریک منفی برعکس این مساله صورت می گیرد.حالت ساختگی نیز به عنوان گروه کنترل در مطالعات مورد استفاده قرار می گیرد.در این حالت تحریک کوتاهی صورت می گیرد و‌پس از آن متوقف می شود.در این حالت فرد متوجه نمی شود که چه‌ مدت تحریک بر روی وی صورت گرفته است.به وسیله وجود این حالت است که محققان می توانند اثر واقعی این روش را در مقایسه با اثر تلقین و یا دارونمایی آن مشخص نمایند.

یکی از مهمترین ابعاد این روش قابلین آن در دستیابی به تغییرات صورت گرفته در قشر مغز حتی پس از پایان تحریک است.مدت این تغییرات به طول مدت تحریک و همچنین شدت تحریک بستگی دارد.عملکرد مغز با توجه به دپولاریزاسیون و یا هیپرپولاریزاسیون اتفاق افتاده در پتانسیل استراحت غشا تغییر می یابد.
خطرات و عوارض جانبی
تا کنون هیچ گونه خطری در مورد استفاده از این روش گزارش نشده است

دزدی در کودکان برای اکثر والدین نگران کننده است

آن شب که از مهمانی برگشتیم ، دیدم در دست دختر کوچکم که خوابش برده بود یک کیسه پلاستیکی مشکی است

وقتی آن را باز کردم دیدم کلید خانه میزبان به همراه تعدادی عروسک بچه هایش و همینطور تلفن همراه آنها را برداشته است . یکبار هم که از مدرسه برگشت مداد زیبایی در کیفش بود که از وسایل همکلاسی اش برداشته بود ! یعنی باور کنم که او دزدی کرده است ؟ چطور ممکن است ؟

چرا کودکم وسایل دیگران را بر می دارد ؟ آسیب های این کار برای کودکم چیست ؟ آیا همه کودکان این کار را انجام می دهند ؟ چطور می توانم جلوی این کار را بگیرم ؟ آیا ممکن است این کار برایش عادت شود ؟

آنچه باید بدانیم

عجله نکنید ! بچه شما دزد نیست !

با این تصور که او یک دزد است به موضوع نگاه نکنید . برداشتن وسایل دیگران بدون اجازه مانند بسیاری از رفتارهای دیگر کودک تا حدودی طبیعی است . اصولاًمفهومی به نام ” دزدی ” برای کودکان تا سنین خاصی شناخته شده نیست ! بنابراین اگر کودک سه ساله ای وسیله ای بدون اجازه برداشته و نگه داشته است. نمی توان کار او را ” دزدی ” نامید . رشد این مفهوم در ذهن کودکان به آهستگی و پس از شکل گیری حس مالکیت در آنها اتفاق می افتد .در اوایل کودکی او هنوز نمی داند استفاده از وسایل توسط افراد مختلف و مالکیت هر کدام از آنها و در یک کلام حریم خصوصی اشخاص به چه معناست ؟ بنابراین نباید به کودکان خود اتهام بزنیم و آنها را تنبیه کنیم چرا که ممکن است سخت گیری و تبیه نابجا عاملی برای به انحراف کشاندن آنها باشد .

تا قبل از 5 سالگی ، گاهی کودک چیزی را که مال خودش نیست و از آن خوشش آمده بر می دارد بدون آنکه بداند این کار درست نیست ، البته در بعضی از کودکان برداشتن مخفیانه وسایل مادر امری رایج است و علت عمده آن روابط نامطلوب مادر با فرزند است . معمولاً در اینگونه موارد ، کودک واکنش پرخاشگری نسبت به مادر دارد اما دزدی هایی که در مدرسه اتفاق می افتد احتمالاً به علت تأثیر پذیری از گروه همسالان است .

کودکان دبستانی گاهی اوقات نمی توانند رفتار خود را کنترل کنند و چنین کاری را انجام می دهند ، با این که می دانند کار درستی نیست ! بزرگتر شدن کودک و آشنا شدن او با مفاهیم عمیق تر همچون مالکیت ، اجازه گرفتن ، رعایت حقوق دیگران ، حفظ حریم خصوصی افراد و … آنها را آگاه تر می سازد و از این به بعد است که اگر او آگاهانه و مغرضانه اقدام به چنین کاری بکند باید آن را جدی گرفت و حتماً انگیزه ها و ریشه های آن را پیدا کرد . پیش از هرگونه برخورد با کودکی که دزدی می کند باید دلایل روان شناختی کار او را شناسایی و بررسی کرد .

در خانواده های زیر چنین رفتارهایی در کودکان بیشتر به چشم می خورد :

– خانواده هایی با رفتارهای طرد کننده و غیر صمیمی

– خانواده هایی که در آنها طلاق رخ داده است .

– خانواده های تک سرپرست

– خانواده هایی که از مشکل اقتصادی رنج می برند .

برخی از عواملی که  باعث می شود کودک دست به دزدی بزند :

1- نیاز به ابراز وجود و جلب توجه

2- انتقام گرفتن

3- کسب قدرت

4- فقر

5- نشان دادن خشم و نفرت

6- اعتراض به وضعیتی که در آن قرار دارد .

بایدها

– هرگز به او برچسب ” دزد ” نزنید و او را به این صفت نخوانید .

– با آگاه شدن از این کار او احساساتی نشوید و از سر احساسات آنجا واکنش نشان ندهید .

– او را بازجویی و سؤال پیچ نکنید ! ممکن است خود او هم نداند چرا این کار را کرده است !

– مچ گیری نکنید و برایش دام نگذارید تا در حین دزدی او را غافلگیر کنید ، این کار عواقب بسیار بدی به دنبال دارد .

– آبرویش را نزد دیگران نبرید و شخصیت او را تخریب نکنید و به بهانه راهنمایی گرفتن از دیگران عمل او را برای اطرافیان بازگو نکنید .

– از تنبیه های فوری و شدید خودداری کنید .

– به شخصیت کودک بی احترامی و اهانت نکنید .

– جرو بحث را ترک کنید ، چون بی اثر است .

– در حضور او از شیوه های ماهرانه دزدی و احتمالاً از هوش بالای بعضی از دزدان با شگفتی تعریف نکنید

نبایدها

1- نیازهایش را بشناسید . فرصت مناسبی را به شناسایی نیازهای او اختصاص دهید . مثلاً به جای اینکه بگویید ” مگر تو چه کم و کسری داری که این کار را انجام می دهی ؟” می توانید بگویید ” دوست دارم در یک فرصت مناسب با هم بنشینیم و مسایل مختلفمان را بررسی کنیم تو چه زمانی را پیشنهاد می دهی ؟”

به او مسئولیت بدهید و تشویقش کنید تا در فعالیت های اجتماعی شرکت کند . مثلاً به جای آنکه بگویید ” آدمی که دزدی می کند جایی در بین دیگران ندارد و هیچ کس او را نمی پذیرد ” می توانید بگویید ” فکر می کنم تو مسئولیت پذیر هستی و می توانی بخشی از برنامه های مدرسه یا مسجد را بر عهده بگیری”

2- با او منطقی برخورد کنید به جای اینکه بگویید ” چشمم روشن ! از چه کسی این کارهای زشت را یاد گرفتی ؟ ”  می توانید بگویید ” این دفترچه که توی کیف توست مال دوستت است باید به او برگردانی (محکم و قاطع ) بدون سرزنش راه حل را برایش شفاف کنید تا از این بن بستی که در آن گیر کرده خارج شود . مثلاً نگویید ” چرا این کار را کردی ؟ چرا پول های دخترخاله ات را برداشتی ؟  ”  می توانید بگویید ” پول های دختر خاله ات را هر چه سریعتر به او باز گردان …” او را تشویق کنید تا ضمن عذر خواهی از اشتباهش پول را برگرداند و اگر برای حفظ آبروی خود توضیحی داد، مانع سخن گفتنش نشوید . مثلاً به جای آنکه بگویید ” همین را می خواستی که آبروی مرا ببری ؟ ” می توانید بگویید ” فکر می کردم هر مسأله یا نیازی داشته باشی به خودم می گویی اما حالا دلم گرفته و احساس نا امیدی می کنم .

آگاهی خود را به گونه ای نشان دهید که هم اعتمادش به شما از بین نرود و هم پاسخ های دروغ نگوید . مثلاً نگویید ” خودم دیدم که داشتی یواشکی کیف برادرت را نگاه می کردی ؟ ” بگویید ” پسرم تو بدون اجازه به کیف برادرت دست زدی ؟  قبلاً گفته بودم برای استفاده از وسایل دیگران باید از خودشان اجازه بگیریم از این کار تو خیلی ناراحت هستم . ”

نویسنده:اعظم ربیع زاده، روانشناس کودک

گاهی که از فرزند 3 ساله ام می خواهم کاری را انجام دهد روبه روی من می ایستد و سرش را باالا نگه می دارد ، دست هایش را مشت می کند و پاهایش را “محکم بر زمین می کوبد و دندان هایش را به هم فشار می دهد و فریاد می زند ” نمی خواهم
سؤالاتی که والدین می پرسند:
چه کودکی لجباز نامیده می شود ؟
چه عواملی منجر به لجبازی در کودک می شود و آن را تشدید می کند ؟
آسیب های لجبازی برای کودک چیست ؟
با کودک لجبازم چه کنم ؟
آنچه باید بدانیم:
یکی از مراحل رشد طبیعی کودک وقتی است که به دنبال شناخت محیط اطراف و پیدا کردن جایگاه خود در آن است . این مرحله در حدود سه سالگی به بعد آغاز می شود و با واکنش های مختلفی همراه است که از جمله ی آنها ابراز مخالفت است . گذشتن ازاین مرحله برای رشد شخصیت کودکان بسیار ضروری است . کودک به دنبال کسب استقلال است و در این مسیر مخالفت نشان می دهد و پا فشاری می کند . در این میان اگر پدر و مادر و اطرافیانی که نقش تأثیر گذار بر کودک دارند ، برخورد صحیح با او را بدانند در این باره کمک قابل توجهی کرده اند . در واقع با نشان دادن همین رفتارهاست که کودک می آموزد چگونه در برابرشرایطی که نباید آن را بپذیرد پاسخ ” نه ” بدهد و همچنین پایه های اعتماد به نفس و عزت او شکل می گیرد .

متأسفانه پدران و مادران اغلب مخالفت فرزند خود را به حساب لجبازی و سرکشی می گذارند و با بی حوصلگی و عصبانیت او را سرزنش و دعوا می کنند و آگاه نیستند که با این برخورد های نا مناسب ممکن است آسیب های خیلی جدی به شخصیت او وارد کنند ، به گونه ای که او در آینده نتواند به طور منطقی با مشکلات رو به رو شود . باید توجه داشت که کودک نمی تواند منطق بزرگسالان را بفهمد و درک کند که پدر و مادر چرا از مخالفت او چنین آشفته می شوند و در مقابل والدین هم باید درک کنند این رفتار کودک کاملاطبیعی است . امر و نهی بیش از حد دور از منطق است . آنان نباید فکر کنند اگر فرزندشان در برابر تمام دستوراتشان بی چون و چرا اطاعت می کند نشانه بسیار خوبی است ، کودکی که تعادل شخصیت دارد در مراحل سنی خاصی ” نه گفتن ” را می آموزد و تجربه می کند . کودک با گذشت زمان و افزایش سن حرف شنوی بهتری از بزرگسالان خواهد داشت.
نبایدها
– از کوره در نروید و عصبانی نشوید ، او یک کودک است ؛ در بسیاری از موارد لجبازی کودکان نتیجه عصبانیت شماست ، روی دستورات خود پا فشاری و اصرار نکنید این کار به لجبازی کودک دامن می زند .
-کودک را با کلماتی مثل ” بچه لجباز ” و ” بچه بد ” صدا نزنید .
– در حضور کودک با همسرتان جر و بحث نکنید شما الگوی کودک خود هستید.
– کودکتان را به کاری که دوست ندارد مجبور نکنید .
– به رفتارهای نا درست کودک توجه نکنید ؛ چرا که توجه شما باعث تقویت این رفتار ها خواهد شد.
– بیش از حد دستور ندهید ؛ این کار لجبازی کودک را بیشتر می کند.
– انتظار و توقع بی جا نداشته باشید ، کاری را از کودک بخواهید که قبلا انجام آن را به او آموزش داده باشید. — هیچگاه او را تهدید نکنید که دوستش نخواهید داشت ، شما پناهگاه او هستید.
– حتی المقدور به طور مستقیم امر و نهی نکنید ؛ مثلا به جای آنکه به او بگویید ” این قدر روی مبل نپر ” به او بگویید ” اگر روی مبل ها بپری ، آنها خراب می شوند و به زحمت می افتیم ، می توانی راحت روی مبل بنشینی و تلویزیون تماشا کنی.
بایدها
” پیش از هر چیز والدینی صبور باشید و از تلاش خود مأیوس نشوید ”
– تشویق کودکان را جدی بگیرید .
– قوانین را واضح و در حد فهم کودک بیان کنید تا کاملا متوجه شود، چگونه باید رفتار کند . مثلا بگویید ” دوست داری یاد بگیری من و بابا چطور مسواک می زنیم که همیشه دندان هایمان تمیز است ؟ ” و بعد شیوه صحیح مسواک زدن را به او بیاموزید .
– به او فرصت دهید تا با شما همکاری کند مثالً به جای آنکه بگویید ” برو کنار ، توی دست و پای من نباش ” بگویید ” می توانی به من کمک کنی ؟ من خیلی خوشحال می شوم که برای پذیرایی از مهمان ها ظرف ها را روی میز بچینی ؟
– وقتی که کار خوبی انجام می دهد از او تشکر کنید ، مثلا بگویید” فکر نمی کردم اینقدر خوب اتاقت را مرتب کنی ؛ ممنونم ، کار من را آسان کردی ” دقت کنید که تشویق شما از رفتارهای خوب او باشد نه از شخصیت او ، در غیر اینصورت باعث تثبیت رفتارهای منفی او می شوید .
– برای کاری که می خواهید انجام دهید دلیل منطقی بیاورید.
– اگر بعد از دو یا سه بار تذکرتان باز هم مقاومت کرد با ذکر دلیل از تنبیه کوچکی استفاده کنید ، مثلا فعالیت او را متوقف کنید . اگر در حال تماشای تلویزیون است آن را خاموش کنید و به او بگویید ” چون کاری را که گفتم انجام ندادی ، تلویزیون تا 10 دقیقه خاموش است . دیگر از او شکایت نکنید و به بحث و جدل نپردازید و پس از 10 دقیقه تلویزیون را حتماً روشن کنید .
– او می خواهد استقالل خود را به دست آورد . سعی کنید این نیاز او را تأمین کنید ، مثلا به او اجازه انتخاب بدهید ” دوست داری با کدام یکی از لباس هایت به مهمانی برویم ؟ ” و یا ” به نظر تو تعطیلات آخر هفته به سینما برویم یا پارک ؟
– به دستوراتی که به او می دهید و نحوه ی بیانتان بیشتر دقت کنید . مثالً به جای آنکه بگویید ” اینقدر خواهر کوچک خود را اذیت نکن ، نزدیکش نیا ، برو آن طرف ” می توانید بگویید ” می دانم که خیلی دوستش داری ولی او خیلی کوچک است و نمی فهمد که تو او را می بوسی و نوازش می کنی .وقتی دستت را روی صورتش می گذاری احساس خفگی می کند ” در این حین با گذاشتن دست خود روی صورتش این تجربه نا خوشایند را برای چند لحظه به وجود آورید و بگویید ” ببین به خاطر همین گریه می کند .
– با آرامش و با حوصله دلیل کارتان را توضیح دهید . مثالً به جای آنکه بگویید ” صد بار گفتم به وسایل پدرت دست نزن ” بگویید ” دخترم اگر من بدون اینکه به تو بگویم عروسکت را بردارم و جای دیگری بگذارم تو ناراحت نمی شوی ؟ هیچ کس دوست ندارد کسی بدون اجازه به وسایلش دست بزند ”
نویسنده:اعظم ربیع زاده ،روانشناس کودک