گاهی که از فرزند 3 ساله ام می خواهم کاری را انجام دهد روبه روی من می ایستد و سرش را باالا نگه می دارد ، دست هایش را مشت می کند و پاهایش را “محکم بر زمین می کوبد و دندان هایش را به هم فشار می دهد و فریاد می زند ” نمی خواهم
سؤالاتی که والدین می پرسند:
چه کودکی لجباز نامیده می شود ؟
چه عواملی منجر به لجبازی در کودک می شود و آن را تشدید می کند ؟
آسیب های لجبازی برای کودک چیست ؟
با کودک لجبازم چه کنم ؟
آنچه باید بدانیم:
یکی از مراحل رشد طبیعی کودک وقتی است که به دنبال شناخت محیط اطراف و پیدا کردن جایگاه خود در آن است . این مرحله در حدود سه سالگی به بعد آغاز می شود و با واکنش های مختلفی همراه است که از جمله ی آنها ابراز مخالفت است . گذشتن ازاین مرحله برای رشد شخصیت کودکان بسیار ضروری است . کودک به دنبال کسب استقلال است و در این مسیر مخالفت نشان می دهد و پا فشاری می کند . در این میان اگر پدر و مادر و اطرافیانی که نقش تأثیر گذار بر کودک دارند ، برخورد صحیح با او را بدانند در این باره کمک قابل توجهی کرده اند . در واقع با نشان دادن همین رفتارهاست که کودک می آموزد چگونه در برابرشرایطی که نباید آن را بپذیرد پاسخ ” نه ” بدهد و همچنین پایه های اعتماد به نفس و عزت او شکل می گیرد .
متأسفانه پدران و مادران اغلب مخالفت فرزند خود را به حساب لجبازی و سرکشی می گذارند و با بی حوصلگی و عصبانیت او را سرزنش و دعوا می کنند و آگاه نیستند که با این برخورد های نا مناسب ممکن است آسیب های خیلی جدی به شخصیت او وارد کنند ، به گونه ای که او در آینده نتواند به طور منطقی با مشکلات رو به رو شود . باید توجه داشت که کودک نمی تواند منطق بزرگسالان را بفهمد و درک کند که پدر و مادر چرا از مخالفت او چنین آشفته می شوند و در مقابل والدین هم باید درک کنند این رفتار کودک کاملاطبیعی است . امر و نهی بیش از حد دور از منطق است . آنان نباید فکر کنند اگر فرزندشان در برابر تمام دستوراتشان بی چون و چرا اطاعت می کند نشانه بسیار خوبی است ، کودکی که تعادل شخصیت دارد در مراحل سنی خاصی ” نه گفتن ” را می آموزد و تجربه می کند . کودک با گذشت زمان و افزایش سن حرف شنوی بهتری از بزرگسالان خواهد داشت.
نبایدها
– از کوره در نروید و عصبانی نشوید ، او یک کودک است ؛ در بسیاری از موارد لجبازی کودکان نتیجه عصبانیت شماست ، روی دستورات خود پا فشاری و اصرار نکنید این کار به لجبازی کودک دامن می زند .
-کودک را با کلماتی مثل ” بچه لجباز ” و ” بچه بد ” صدا نزنید .
– در حضور کودک با همسرتان جر و بحث نکنید شما الگوی کودک خود هستید.
– کودکتان را به کاری که دوست ندارد مجبور نکنید .
– به رفتارهای نا درست کودک توجه نکنید ؛ چرا که توجه شما باعث تقویت این رفتار ها خواهد شد.
– بیش از حد دستور ندهید ؛ این کار لجبازی کودک را بیشتر می کند.
– انتظار و توقع بی جا نداشته باشید ، کاری را از کودک بخواهید که قبلا انجام آن را به او آموزش داده باشید. — هیچگاه او را تهدید نکنید که دوستش نخواهید داشت ، شما پناهگاه او هستید.
– حتی المقدور به طور مستقیم امر و نهی نکنید ؛ مثلا به جای آنکه به او بگویید ” این قدر روی مبل نپر ” به او بگویید ” اگر روی مبل ها بپری ، آنها خراب می شوند و به زحمت می افتیم ، می توانی راحت روی مبل بنشینی و تلویزیون تماشا کنی.
بایدها
” پیش از هر چیز والدینی صبور باشید و از تلاش خود مأیوس نشوید ”
– تشویق کودکان را جدی بگیرید .
– قوانین را واضح و در حد فهم کودک بیان کنید تا کاملا متوجه شود، چگونه باید رفتار کند . مثلا بگویید ” دوست داری یاد بگیری من و بابا چطور مسواک می زنیم که همیشه دندان هایمان تمیز است ؟ ” و بعد شیوه صحیح مسواک زدن را به او بیاموزید .
– به او فرصت دهید تا با شما همکاری کند مثالً به جای آنکه بگویید ” برو کنار ، توی دست و پای من نباش ” بگویید ” می توانی به من کمک کنی ؟ من خیلی خوشحال می شوم که برای پذیرایی از مهمان ها ظرف ها را روی میز بچینی ؟
– وقتی که کار خوبی انجام می دهد از او تشکر کنید ، مثلا بگویید” فکر نمی کردم اینقدر خوب اتاقت را مرتب کنی ؛ ممنونم ، کار من را آسان کردی ” دقت کنید که تشویق شما از رفتارهای خوب او باشد نه از شخصیت او ، در غیر اینصورت باعث تثبیت رفتارهای منفی او می شوید .
– برای کاری که می خواهید انجام دهید دلیل منطقی بیاورید.
– اگر بعد از دو یا سه بار تذکرتان باز هم مقاومت کرد با ذکر دلیل از تنبیه کوچکی استفاده کنید ، مثلا فعالیت او را متوقف کنید . اگر در حال تماشای تلویزیون است آن را خاموش کنید و به او بگویید ” چون کاری را که گفتم انجام ندادی ، تلویزیون تا 10 دقیقه خاموش است . دیگر از او شکایت نکنید و به بحث و جدل نپردازید و پس از 10 دقیقه تلویزیون را حتماً روشن کنید .
– او می خواهد استقالل خود را به دست آورد . سعی کنید این نیاز او را تأمین کنید ، مثلا به او اجازه انتخاب بدهید ” دوست داری با کدام یکی از لباس هایت به مهمانی برویم ؟ ” و یا ” به نظر تو تعطیلات آخر هفته به سینما برویم یا پارک ؟
– به دستوراتی که به او می دهید و نحوه ی بیانتان بیشتر دقت کنید . مثالً به جای آنکه بگویید ” اینقدر خواهر کوچک خود را اذیت نکن ، نزدیکش نیا ، برو آن طرف ” می توانید بگویید ” می دانم که خیلی دوستش داری ولی او خیلی کوچک است و نمی فهمد که تو او را می بوسی و نوازش می کنی .وقتی دستت را روی صورتش می گذاری احساس خفگی می کند ” در این حین با گذاشتن دست خود روی صورتش این تجربه نا خوشایند را برای چند لحظه به وجود آورید و بگویید ” ببین به خاطر همین گریه می کند .
– با آرامش و با حوصله دلیل کارتان را توضیح دهید . مثالً به جای آنکه بگویید ” صد بار گفتم به وسایل پدرت دست نزن ” بگویید ” دخترم اگر من بدون اینکه به تو بگویم عروسکت را بردارم و جای دیگری بگذارم تو ناراحت نمی شوی ؟ هیچ کس دوست ندارد کسی بدون اجازه به وسایلش دست بزند ”
نویسنده:اعظم ربیع زاده ،روانشناس کودک