دزدی در کودکان برای اکثر والدین نگران کننده است

آن شب که از مهمانی برگشتیم ، دیدم در دست دختر کوچکم که خوابش برده بود یک کیسه پلاستیکی مشکی است

وقتی آن را باز کردم دیدم کلید خانه میزبان به همراه تعدادی عروسک بچه هایش و همینطور تلفن همراه آنها را برداشته است . یکبار هم که از مدرسه برگشت مداد زیبایی در کیفش بود که از وسایل همکلاسی اش برداشته بود ! یعنی باور کنم که او دزدی کرده است ؟ چطور ممکن است ؟

چرا کودکم وسایل دیگران را بر می دارد ؟ آسیب های این کار برای کودکم چیست ؟ آیا همه کودکان این کار را انجام می دهند ؟ چطور می توانم جلوی این کار را بگیرم ؟ آیا ممکن است این کار برایش عادت شود ؟

آنچه باید بدانیم

عجله نکنید ! بچه شما دزد نیست !

با این تصور که او یک دزد است به موضوع نگاه نکنید . برداشتن وسایل دیگران بدون اجازه مانند بسیاری از رفتارهای دیگر کودک تا حدودی طبیعی است . اصولاًمفهومی به نام ” دزدی ” برای کودکان تا سنین خاصی شناخته شده نیست ! بنابراین اگر کودک سه ساله ای وسیله ای بدون اجازه برداشته و نگه داشته است. نمی توان کار او را ” دزدی ” نامید . رشد این مفهوم در ذهن کودکان به آهستگی و پس از شکل گیری حس مالکیت در آنها اتفاق می افتد .در اوایل کودکی او هنوز نمی داند استفاده از وسایل توسط افراد مختلف و مالکیت هر کدام از آنها و در یک کلام حریم خصوصی اشخاص به چه معناست ؟ بنابراین نباید به کودکان خود اتهام بزنیم و آنها را تنبیه کنیم چرا که ممکن است سخت گیری و تبیه نابجا عاملی برای به انحراف کشاندن آنها باشد .

تا قبل از 5 سالگی ، گاهی کودک چیزی را که مال خودش نیست و از آن خوشش آمده بر می دارد بدون آنکه بداند این کار درست نیست ، البته در بعضی از کودکان برداشتن مخفیانه وسایل مادر امری رایج است و علت عمده آن روابط نامطلوب مادر با فرزند است . معمولاً در اینگونه موارد ، کودک واکنش پرخاشگری نسبت به مادر دارد اما دزدی هایی که در مدرسه اتفاق می افتد احتمالاً به علت تأثیر پذیری از گروه همسالان است .

کودکان دبستانی گاهی اوقات نمی توانند رفتار خود را کنترل کنند و چنین کاری را انجام می دهند ، با این که می دانند کار درستی نیست ! بزرگتر شدن کودک و آشنا شدن او با مفاهیم عمیق تر همچون مالکیت ، اجازه گرفتن ، رعایت حقوق دیگران ، حفظ حریم خصوصی افراد و … آنها را آگاه تر می سازد و از این به بعد است که اگر او آگاهانه و مغرضانه اقدام به چنین کاری بکند باید آن را جدی گرفت و حتماً انگیزه ها و ریشه های آن را پیدا کرد . پیش از هرگونه برخورد با کودکی که دزدی می کند باید دلایل روان شناختی کار او را شناسایی و بررسی کرد .

در خانواده های زیر چنین رفتارهایی در کودکان بیشتر به چشم می خورد :

– خانواده هایی با رفتارهای طرد کننده و غیر صمیمی

– خانواده هایی که در آنها طلاق رخ داده است .

– خانواده های تک سرپرست

– خانواده هایی که از مشکل اقتصادی رنج می برند .

برخی از عواملی که  باعث می شود کودک دست به دزدی بزند :

1- نیاز به ابراز وجود و جلب توجه

2- انتقام گرفتن

3- کسب قدرت

4- فقر

5- نشان دادن خشم و نفرت

6- اعتراض به وضعیتی که در آن قرار دارد .

بایدها

– هرگز به او برچسب ” دزد ” نزنید و او را به این صفت نخوانید .

– با آگاه شدن از این کار او احساساتی نشوید و از سر احساسات آنجا واکنش نشان ندهید .

– او را بازجویی و سؤال پیچ نکنید ! ممکن است خود او هم نداند چرا این کار را کرده است !

– مچ گیری نکنید و برایش دام نگذارید تا در حین دزدی او را غافلگیر کنید ، این کار عواقب بسیار بدی به دنبال دارد .

– آبرویش را نزد دیگران نبرید و شخصیت او را تخریب نکنید و به بهانه راهنمایی گرفتن از دیگران عمل او را برای اطرافیان بازگو نکنید .

– از تنبیه های فوری و شدید خودداری کنید .

– به شخصیت کودک بی احترامی و اهانت نکنید .

– جرو بحث را ترک کنید ، چون بی اثر است .

– در حضور او از شیوه های ماهرانه دزدی و احتمالاً از هوش بالای بعضی از دزدان با شگفتی تعریف نکنید

نبایدها

1- نیازهایش را بشناسید . فرصت مناسبی را به شناسایی نیازهای او اختصاص دهید . مثلاً به جای اینکه بگویید ” مگر تو چه کم و کسری داری که این کار را انجام می دهی ؟” می توانید بگویید ” دوست دارم در یک فرصت مناسب با هم بنشینیم و مسایل مختلفمان را بررسی کنیم تو چه زمانی را پیشنهاد می دهی ؟”

به او مسئولیت بدهید و تشویقش کنید تا در فعالیت های اجتماعی شرکت کند . مثلاً به جای آنکه بگویید ” آدمی که دزدی می کند جایی در بین دیگران ندارد و هیچ کس او را نمی پذیرد ” می توانید بگویید ” فکر می کنم تو مسئولیت پذیر هستی و می توانی بخشی از برنامه های مدرسه یا مسجد را بر عهده بگیری”

2- با او منطقی برخورد کنید به جای اینکه بگویید ” چشمم روشن ! از چه کسی این کارهای زشت را یاد گرفتی ؟ ”  می توانید بگویید ” این دفترچه که توی کیف توست مال دوستت است باید به او برگردانی (محکم و قاطع ) بدون سرزنش راه حل را برایش شفاف کنید تا از این بن بستی که در آن گیر کرده خارج شود . مثلاً نگویید ” چرا این کار را کردی ؟ چرا پول های دخترخاله ات را برداشتی ؟  ”  می توانید بگویید ” پول های دختر خاله ات را هر چه سریعتر به او باز گردان …” او را تشویق کنید تا ضمن عذر خواهی از اشتباهش پول را برگرداند و اگر برای حفظ آبروی خود توضیحی داد، مانع سخن گفتنش نشوید . مثلاً به جای آنکه بگویید ” همین را می خواستی که آبروی مرا ببری ؟ ” می توانید بگویید ” فکر می کردم هر مسأله یا نیازی داشته باشی به خودم می گویی اما حالا دلم گرفته و احساس نا امیدی می کنم .

آگاهی خود را به گونه ای نشان دهید که هم اعتمادش به شما از بین نرود و هم پاسخ های دروغ نگوید . مثلاً نگویید ” خودم دیدم که داشتی یواشکی کیف برادرت را نگاه می کردی ؟ ” بگویید ” پسرم تو بدون اجازه به کیف برادرت دست زدی ؟  قبلاً گفته بودم برای استفاده از وسایل دیگران باید از خودشان اجازه بگیریم از این کار تو خیلی ناراحت هستم . ”

نویسنده:اعظم ربیع زاده، روانشناس کودک

گاهی که از فرزند 3 ساله ام می خواهم کاری را انجام دهد روبه روی من می ایستد و سرش را باالا نگه می دارد ، دست هایش را مشت می کند و پاهایش را “محکم بر زمین می کوبد و دندان هایش را به هم فشار می دهد و فریاد می زند ” نمی خواهم
سؤالاتی که والدین می پرسند:
چه کودکی لجباز نامیده می شود ؟
چه عواملی منجر به لجبازی در کودک می شود و آن را تشدید می کند ؟
آسیب های لجبازی برای کودک چیست ؟
با کودک لجبازم چه کنم ؟
آنچه باید بدانیم:
یکی از مراحل رشد طبیعی کودک وقتی است که به دنبال شناخت محیط اطراف و پیدا کردن جایگاه خود در آن است . این مرحله در حدود سه سالگی به بعد آغاز می شود و با واکنش های مختلفی همراه است که از جمله ی آنها ابراز مخالفت است . گذشتن ازاین مرحله برای رشد شخصیت کودکان بسیار ضروری است . کودک به دنبال کسب استقلال است و در این مسیر مخالفت نشان می دهد و پا فشاری می کند . در این میان اگر پدر و مادر و اطرافیانی که نقش تأثیر گذار بر کودک دارند ، برخورد صحیح با او را بدانند در این باره کمک قابل توجهی کرده اند . در واقع با نشان دادن همین رفتارهاست که کودک می آموزد چگونه در برابرشرایطی که نباید آن را بپذیرد پاسخ ” نه ” بدهد و همچنین پایه های اعتماد به نفس و عزت او شکل می گیرد .

متأسفانه پدران و مادران اغلب مخالفت فرزند خود را به حساب لجبازی و سرکشی می گذارند و با بی حوصلگی و عصبانیت او را سرزنش و دعوا می کنند و آگاه نیستند که با این برخورد های نا مناسب ممکن است آسیب های خیلی جدی به شخصیت او وارد کنند ، به گونه ای که او در آینده نتواند به طور منطقی با مشکلات رو به رو شود . باید توجه داشت که کودک نمی تواند منطق بزرگسالان را بفهمد و درک کند که پدر و مادر چرا از مخالفت او چنین آشفته می شوند و در مقابل والدین هم باید درک کنند این رفتار کودک کاملاطبیعی است . امر و نهی بیش از حد دور از منطق است . آنان نباید فکر کنند اگر فرزندشان در برابر تمام دستوراتشان بی چون و چرا اطاعت می کند نشانه بسیار خوبی است ، کودکی که تعادل شخصیت دارد در مراحل سنی خاصی ” نه گفتن ” را می آموزد و تجربه می کند . کودک با گذشت زمان و افزایش سن حرف شنوی بهتری از بزرگسالان خواهد داشت.
نبایدها
– از کوره در نروید و عصبانی نشوید ، او یک کودک است ؛ در بسیاری از موارد لجبازی کودکان نتیجه عصبانیت شماست ، روی دستورات خود پا فشاری و اصرار نکنید این کار به لجبازی کودک دامن می زند .
-کودک را با کلماتی مثل ” بچه لجباز ” و ” بچه بد ” صدا نزنید .
– در حضور کودک با همسرتان جر و بحث نکنید شما الگوی کودک خود هستید.
– کودکتان را به کاری که دوست ندارد مجبور نکنید .
– به رفتارهای نا درست کودک توجه نکنید ؛ چرا که توجه شما باعث تقویت این رفتار ها خواهد شد.
– بیش از حد دستور ندهید ؛ این کار لجبازی کودک را بیشتر می کند.
– انتظار و توقع بی جا نداشته باشید ، کاری را از کودک بخواهید که قبلا انجام آن را به او آموزش داده باشید. — هیچگاه او را تهدید نکنید که دوستش نخواهید داشت ، شما پناهگاه او هستید.
– حتی المقدور به طور مستقیم امر و نهی نکنید ؛ مثلا به جای آنکه به او بگویید ” این قدر روی مبل نپر ” به او بگویید ” اگر روی مبل ها بپری ، آنها خراب می شوند و به زحمت می افتیم ، می توانی راحت روی مبل بنشینی و تلویزیون تماشا کنی.
بایدها
” پیش از هر چیز والدینی صبور باشید و از تلاش خود مأیوس نشوید ”
– تشویق کودکان را جدی بگیرید .
– قوانین را واضح و در حد فهم کودک بیان کنید تا کاملا متوجه شود، چگونه باید رفتار کند . مثلا بگویید ” دوست داری یاد بگیری من و بابا چطور مسواک می زنیم که همیشه دندان هایمان تمیز است ؟ ” و بعد شیوه صحیح مسواک زدن را به او بیاموزید .
– به او فرصت دهید تا با شما همکاری کند مثالً به جای آنکه بگویید ” برو کنار ، توی دست و پای من نباش ” بگویید ” می توانی به من کمک کنی ؟ من خیلی خوشحال می شوم که برای پذیرایی از مهمان ها ظرف ها را روی میز بچینی ؟
– وقتی که کار خوبی انجام می دهد از او تشکر کنید ، مثلا بگویید” فکر نمی کردم اینقدر خوب اتاقت را مرتب کنی ؛ ممنونم ، کار من را آسان کردی ” دقت کنید که تشویق شما از رفتارهای خوب او باشد نه از شخصیت او ، در غیر اینصورت باعث تثبیت رفتارهای منفی او می شوید .
– برای کاری که می خواهید انجام دهید دلیل منطقی بیاورید.
– اگر بعد از دو یا سه بار تذکرتان باز هم مقاومت کرد با ذکر دلیل از تنبیه کوچکی استفاده کنید ، مثلا فعالیت او را متوقف کنید . اگر در حال تماشای تلویزیون است آن را خاموش کنید و به او بگویید ” چون کاری را که گفتم انجام ندادی ، تلویزیون تا 10 دقیقه خاموش است . دیگر از او شکایت نکنید و به بحث و جدل نپردازید و پس از 10 دقیقه تلویزیون را حتماً روشن کنید .
– او می خواهد استقالل خود را به دست آورد . سعی کنید این نیاز او را تأمین کنید ، مثلا به او اجازه انتخاب بدهید ” دوست داری با کدام یکی از لباس هایت به مهمانی برویم ؟ ” و یا ” به نظر تو تعطیلات آخر هفته به سینما برویم یا پارک ؟
– به دستوراتی که به او می دهید و نحوه ی بیانتان بیشتر دقت کنید . مثالً به جای آنکه بگویید ” اینقدر خواهر کوچک خود را اذیت نکن ، نزدیکش نیا ، برو آن طرف ” می توانید بگویید ” می دانم که خیلی دوستش داری ولی او خیلی کوچک است و نمی فهمد که تو او را می بوسی و نوازش می کنی .وقتی دستت را روی صورتش می گذاری احساس خفگی می کند ” در این حین با گذاشتن دست خود روی صورتش این تجربه نا خوشایند را برای چند لحظه به وجود آورید و بگویید ” ببین به خاطر همین گریه می کند .
– با آرامش و با حوصله دلیل کارتان را توضیح دهید . مثالً به جای آنکه بگویید ” صد بار گفتم به وسایل پدرت دست نزن ” بگویید ” دخترم اگر من بدون اینکه به تو بگویم عروسکت را بردارم و جای دیگری بگذارم تو ناراحت نمی شوی ؟ هیچ کس دوست ندارد کسی بدون اجازه به وسایلش دست بزند ”
نویسنده:اعظم ربیع زاده ،روانشناس کودک